Moduł 4, PIELĘGNIARSTWO, Ebooki, Działania twórcze
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Podmiotowa wizja człowieka
Podmiotowa wizja człowieka
Wstęp
1. Twórczość jako manifestacja wolności
2. Twórczość jako kategoria filozoficzna
3. Autonomia osoby ludzkiej u Immanuela Kanta
4. Egzystencjalizm, hermeneutyka i filozofia dialogu
5. Specyfika aktu twórczego
6. System pojęć umożliwiających opis aktu twórczego
Wstęp
Zwrócimy teraz uwagę na trudności językowe pojawiające się przy próbie zdefinio-
wania pojęć
wolności
i
twórczości
. Pojęcia te nie pasują bowiem do „naukowego”
obrazu świata. Zaproponujemy inny sposób postrzegania rzeczywistości, oparty
o tradycję filozoficzną od Kanta do czasów współczesnych. Powtórzymy trudne za-
gadnienia filozofii współczesnej pod kątem ich przydatności do rozwiązania ściśle
określonego i praktycznego problemu: wyjaśnienia jak możliwa jest wolność i twór-
czość. Proponujemy krótką refleksję nad stosunkiem człowieka do świata oraz rolą
poznania naukowego i nienaukowego.
1
Podmiotowa wizja człowieka
1. Twórczość jako manifestacja wolności
W module zatytułowanym
Metoda techne i scjentyzm
pojawiło się rozróżnienie
dwóch sposobów podejścia do człowieka:
podejścia przedmiotowego
i
podejścia
podmiotowego
. Podejście przedmiotowe polega na uznaniu, że człowiek jest zde-
terminowany przez czynniki wewnętrzne lub zewnętrzne. Ponieważ każdy człowiek
ma poczucie, że przynajmniej pewne decyzje od niego zależą, w podejściu przedmio-
towym ignoruje się zazwyczaj świadomość człowieka, starając się wykazać iluzo-
ryczność subiektywnych odczuć, które są redukowane do stanów fizyko-chemicznych
organizmu (fizykalizm) lub nieuświadomionych instynktów w podświadomości (psy-
choanaliza). W podejściu przedmiotowym nie ma również miejsca dla twórczości.
Skoro każde działanie jest w ten czy inny sposób zdeterminowane, to każdy akt
twórczy jest w pewien sposób „zakodowany” w pewnych zjawiskach, czynnikach lub
uwarunkowaniach.
W świetle przedstawionej koncepcji, człowiek nie jest zdolny do twórczego działania,
co kłóci się z powszechnym, intuicyjnym rozumieniem pojęcia twórczości. Zachowa-
nie twórcze jest zachowaniem nowatorskim, a powstałe dzieło jest w sposób istotny
czymś nowym. Nowość nie może oznaczać ujawniania się tego, co było ukryte lub
w pewien sposób obecne w innych czynnikach i zjawiskach. Nowość oznacza, że
powołana została do istnienia zupełnie nowa jakość. Przedmiotowe traktowanie
człowieka prowadzi do uznania, że nie istnieją zachowania rzeczywiście nowatorskie
i nie powstają rzeczy faktycznie nowe. Przy przedmiotowym rozumieniu człowieka
mamy do czynienia jedynie z
pozorem twórczości
. Można oczywiście nadal używać
terminu
twórczość
, ale jego znaczenie jest zupełnie różne od tego, którym się zazwy-
czaj posługujemy.
Rozumienie zachowania twórczego jako zachowania nowatorskiego musi zatem za-
kładać wolność. Przez wolność w tym sensie będziemy rozumieć brak zdetermino-
wania przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Człowieka, któremu przysługuje wol-
ność będziemy nazywali
podmiotem
. W tym module zajmiemy się podmiotowym
podejściem do człowieka, które oparte jest na założeniu, że człowiek jest wolny.
2
Podmiotowa wizja człowieka
Sprawa nie jest jednak aż tak prosta, jak mogłaby się wydawać. Przeciwko wolności
i podmiotowości człowieka można wysunąć bardzo mocne argumenty. Nauki empi-
ryczne dostarczają coraz to nowych przykładów zdeterminowania zachowań ludz-
kich. Bardzo często nie uświadamiamy sobie, że nasze zachowania są zdetermino-
wane przez różne czynniki. Nie można zatem stać na stanowisku, że człowiek jest
absolutnie wolny, należy raczej uznać, że w człowieku istnieje pewien obszar wolno-
ści.
Na czym polega wolność rozumiana jako brak zdeterminowania? Na pewno nie po-
lega ona na przypadkowości podejmowanych decyzji; wolność oznacza, że to czło-
wiek jest źródłem decyzji czyli, że nie są one ani przypadkowe, ani uwarunkowane
przez jakiekolwiek czynniki. Decyzje mogą być różnego rodzaju. Można decydować
bowiem o tym, czy należy podejmować pewne działanie lub o tym, w jaki sposób bę-
dzie ono realizowane.
pierwszym przypadku mamy do czynienia z decyzjami o charakterze etycznym.
W każdym społeczeństwie obowiązuje pewien kodeks etyczny, który ma postać
hierarchii wartości. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że wolność może się
manifestować poprzez łamanie norm. Bardzo często jednak u podłoża decyzji,
niezgodnych z społecznie usankcjonowanymi hierarchiami, wartości leżą inne,
nieuświadomione hierarchie wartości, które nie są deklarowane, lecz faktycznie
uznawane. Dla osoby, która jest przekonana, że wolność nie istnieje, żaden wybór
nie będzie wolny. Z kolei dla osoby, która wierzy, że wolność istnieje nawet
postępowanie zgodne z usankcjonowanymi normami może być uznane za działanie
w
olne.
Gdy podejmujemy decyzję, w jaki sposób zrealizować pewne działanie, odwołujemy
się często do zasobu wyuczonych metod rozwiązywania problemów. Gdy wykracza-
my poza owe metody, działamy w sposób niestandardowy. Czy działanie niestandar-
dowe stanowi manifestację wolności? Przeciwnik istnienia wolności uzna, że w rze-
czywistości nie ma działań niestandardowych. Istnieją jedynie strategie, których sobie
nie uświadamiamy. Dla zwolennika istnienia wolności nawet w wyborze działania
standardowego może manifestować się wolność.
3
Podmiotowa wizja człowieka
Jeżeli uznamy, że człowiek jest (przynajmniej częściowo) wolny, to musimy zarazem
uznać, że człowiek ponosi odpowiedzialność za własne czyny i decyzje. Przedmiot
nie jest za nic odpowiedzialny, podmiot z całą pewnością tak. Jednak również w tym
przypadku przeciwnicy istnienia wolności mogą argumentować, że odpowiedzialności
w prawdziwym tego słowa znaczeniu nie ma. Kara ma wówczas charakter naprawy
lub izolowania „zepsutego mechanizmu”.
Jak widać, nie jest łatwo udowodnić, że wolność istnieje, jak i że wolności nie ma.
Wszelkie próby uzasadnienia istnienia wolności poprzez odwołanie się do potocz-
nych pojęć, nie przekonają jej przeciwnika. Wydaje się, że zwolennicy i przeciwnicy
poglądu, że wolność istnieje posługują się różnymi językami. Używają tych samych
słów, lecz różnych pojęć. Przedstawiona argumentacja pokazuje jak ważnym instru-
mentem w tego typu rozważaniach jest język. Bez świadomości językowej nie można
rozstrzygnąć żadnego sporu, ani nawet ustalić, na czym polegają faktyczne różnice
poglądów.
Każdy język dysponuje słownictwem służącym do opisu zjawisk postrzeganych
obiektywnie oraz słownictwem opisującym prywatne doznania i uczucia osoby.
Pierwszy z interesujących nas rodzajów słów posiada w miarę obiektywne kryteria
stosowalności i może stanowić pierwowzór dla terminologii naukowej. Drugi rodzaj
słów dotyczy subiektywnych przeżyć i przekonań, które nie są dostępne bezpośred-
nio dla innych osób. Adaptowanie takich słów dla potrzeb nauki, np. psychologii, bu-
dzi często duże opory. Jak pamiętamy, behawioryści byli zwolennikami opisywania
rzeczywistości w sposób maksymalnie obiektywny.
W naszym języku nie ma powszechnie akceptowanych sformułowań potocznych, za
pomocą których można opisać wolność i twórczość. Zatem, jeżeli pragniemy zdefi-
niować wolność i twórczość, musimy wprowadzić nowy system pojęć. Okazuje się,
że nie jest to zadanie łatwe. Pierwsze próby zbudowania języka, w którym można by
mówić o wolności i jej granicach, należą do filozofów. Próbom tym przyświecał za-
zwyczaj podobny cel: obrona wolność i autonomii człowieka przed nadmiernymi
roszczeniami nauki, a ściślej przed nadmiernymi roszczeniami scjentyzmu. Nie cho-
4
Podmiotowa wizja człowieka
dziło w nich bynajmniej o krytykę nauki, lecz o obronę przed przesądami, które rodzi
bezkrytyczne zafascynowanie nauką.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]